مقاله روابط فرازناشویی زوجین

بخشی از مبانی نظری و پیشینه تحقیق روابط فرازناشویی زوجین

2-1. فرا زناشویی

2-1-1. تعریف فرا زناشویی

واژه «خیانت»، به معناي نقض و عمل نکردن به تعهداتي است که فرد از قبل به رعايت آن متعهد و ملتزم شده است. لغت‌نامه دهخدا در بیان معنای خیانت، از واژگانی همچون نقض عهد، پیمان‌شکنی و بی‌وفایی سود جسته است (دهخدا،1396، ذیل واژه خیانت). در مقابل این واژه، معمولاً واژه وفا و وفاداری که به معنی التزام عملی به مفاد میثاق و تعهد است، به کار می‌رود. خیانت و وفا، واژه‌های عامی هستند که در غالب حوزه‌های رفتاری، اعم از فردی و اجتماعی، به معنای بی­وفایی و نقص عهد و نیز وفاداری و تعهد ورزی به‌کاربرده می­شوند (شرف­الدین و صالحی زاده،1395).

در حوزه خانواده و روابط جنسی ناشی از پیمان زناشویی، واژه «روابط فرا زناشویی»، بیانگر برقراری روابط جنسی خارج از چارچوب خانواده و اقتضای پیمان زناشویی و به‌بیان‌دیگر، از گونه‌های مختلف نقض و تخلف در التزام عملی به رعایت موازین پیمان زناشویی از سوی همسران شمرده می­شود. به‌عبارت‌دیگر، روابط فرا زناشویی به معناي برقراري رابطه عاطفی، جسمی (جنسی) با فردي غیر از همسر می‌باشد که این عمل یک حادثه آسیب‌زا و تکان‌دهنده بین فردي براي شریک زندگی آسیب‌دیده است (روستایی، بدیهی زراعتی، پوراکبران و رجب­زاده،1395).

اکثر روانشناسان خیانت زناشویی را عبور فرد از مرز رابطه زناشویی با برقراري صمیمیت فیزیکی یا عاطفی با فردي خارج از رابطه تعریف می­کنند (صفایی،1393). البته، لازم به یادآوری است که خيانت به همسر، امري طرفيني و شامل خيانت زن به شوهر، يا خيانت شوهر به زن مي­شود و ازنظر قانون، هر دو مصداق خيانت شمرده مي­شوند. اگرچه طبق شواهد عيني و مطالعات انجام‌شده، به لحاظ فراواني معمولاً تعداد مرداني که به همسران خود خيانت مي­کنند، از تعداد زناني که به شوهران خويش خيانت مي­کنند، بيشتر است. ولي تحقيقات انجام‌شده توسط برخي مؤسسات خارجي در برخي کشورها، نشان مي­دهد که در سال­هاي اخير فراواني زنان خیانت‌کار نسب به قبل بیش‌تر شده است. براي نمونه مؤسسه‌ای در بریتانیا[1]، در يکي از پژوهش‌های خود نشان داد که از 3000 شرکت‌کننده،20 درصد زنان به خیانت به همسران خود اعتراف کرده­اند (صفایی،1393).

لوسترمن[2] (2016)، معتقد است خیانت زمانی اتفاق می‌افتد که یکی از زوجین بر این باور باشد که زندگی او وفادارانه و تک‌همسری است درصورتی‌که زوج دیگر به‌طور پنهانی این پیمان را شکسته باشد. در سال‌های اخیر تعریف روابط فرا زناشویی بسط یافته است و حوزه گسترده‌تری از رفتارها را شامل می‌شود. به‌عنوان نمونه این مقوله می‌تواند رفتارهایی مانند داشتن رابطه نامشروع، فریب دادن، آمیزش جنسی، دیدن پورنوگرافی، صمیمیت فیزیکی زیاد با فردي دیگر غیر از همسر مانند گرفتن دست‌ها و نوازش کردن و حتی صمیمیت عاطفی فراتر از روابط دوستانه‌ی معمولی با فردي غیر از همسر را دربر گیرد؛ بنابراین می‌توان هر رفتاري را به که به نقض پیمان ازدواج میان دو نفر منجر می‌شود تحت عنوان روابط فرا زناشویی طبقه‌بندی کرد (هرتلین[3]،2015).

2-1-2. انواع روابط فرا زناشویی

در یک طبقه­بندي رایج، دو نوع خیانت معرفی‌شده است: خیانت جنسی و خیانت عاطفی.

2-1-2-1.خیانت جنسی

خیانت جنسی عبارت است از ارتباط جنسی خارج از ازدواج با فرد دیگر، بدون اطلاع و یا رضایت همسر (هرتلین،2015). طبق بررسی­ها و نظريات مشاوران و روان شناسان كه در زمینه رابطه نامشروع جنسي به مطالعه و تحقيق پرداخته‌اند، عوامل مختلفي می‌تواند موجب گرايش افراد به رابطه نامشروع جنسي شود. در ادامه، به بررسي برخي از اين عوامل می‌پردازیم:

1. نارضايتي از روابط عاطفي و عدم صميميت ميان زوجين: در ميان برخي از زوجين به‌مرور زمان يك نوع جدايي عاطفي و روابط كور به وجود می‌آید و راحت‌تر به جدايي عاطفي تن می‌دهند. تحريك نشدن و عدم كنجكاوي نسبت به مسائل فردي ديگر موجب می‌شود فرصت ايجاد روابط جديد جنسي و ساير روابط عاطفي و گشودن راه‌های جديد بين دو زوج پيش نيايد و در اين ميان، زوجين براي رسيدن به روابط عاطفي مناسب و ارضاي احساسات و عواطف ممكن است به روابط نامشروع روی ‌آورند (روبینستین و ایوانیر[4]،2015).
2. نارضايتي از رابطه جنسي: بعضي زوج‌ها در اين موارد از روبرو شدن با مشكلي كه دارند، می‌گریزند و به درمان آن می‌پردازند. نبودن ميل جنسي، ناكارآمدي جنسي مانند ناتواني در روابط جنسي مطلوب و زود انزالي به‌طور مزمن، امتناع از عشق‌بازی و رفتار جنسي، عدم تحریک‌پذیری جنسي، دير ارضاء شدن، عدم توانايي در اظهار عشق جسمي و عاطفي مسائلي هستند كه بيشتر مطرح می‌شوند. در اين موارد زوجين به‌جای درمان مشكل موجود در رابطه جنسی‌شان، به دليل ناآگاهي يا احساس شرم و يا دلايل ديگر، مشكل را حل‌نشده رها كرده و نياز خود را با ايجاد رابطه نامشروع جبران می‌کند (امینی­قمی،1390).
3. تنوع طلبي: تنوع­طلبی جنسی بر اساس تعریف، نقض تعهد رابطۀ دونفره است که به شکل­گیری درجاتی از صمیمیت عاطفی و فیزیکی با فردی خارج از این رابطه منجر می‌شود (آویرام و آمیچای[5]،2015) عده‌ای از افراد معتقدند كه انسان در مدت طولاني نمی‌تواند روابط جنسي خود را به شکل تک‌همسری ادامه دهد و وفاداري به همسر يك عقیده غيرعادلانه و قدیمی است؛ بنابراین می‌توان گفت در بعضي موارد، چيزي كه به يك رابطه نامشروع عشقي مي­انجامد، نياز به تجربه شور و عشق زياد و ميل به تجربه كردن يك رابطه جنسي جديد و ممنوع می‌باشد (شیردل،1390).
4. انتقام‌جویی از همسر بی‌وفا: زماني است كه يكي از زوج‌ها داراي رابطه نامشروع است و زوج قرباني براي برانگيختن حس حسادت و انتقام‌جویی از همسرش به رابطه نامشروع روي می‌آورد (لیتون تول[6]،2013). به تعبیری دیگر، همسري كه مورد بی‌وفایی قرار می‌گیرد، احساس اجحاف شديدي می‌کند. چنين احساسي افكار مختلفي را به ذهن می‌آورد و واکنش‌های متفاوتي را می‌تواند به همراه داشته باشد كه گاهي اوقات نيز افكاري در ارتباط با گرفتن انتقام و مقابله‌به‌مثل به ذهن همسري كه مورد بی‌وفایی قرارگرفته، خطور می‌نماید (پروینیان،1390).

2-1-2-1-1. زمينه­ هاي خيانت جنسي

منظور از «زمينه­هاي خيانت جنسي»، آن دسته از ويژگي­ها، شرايط و موقعیت‌هایی است که هرچند مستقیماً و مستقلاً فرد را به‌سوی روابط اباحه­گرانه سوق نمي­دهند، اما در کنار ساير عوامل، همچون انگيزه­ها و التهابات جنسي و تمايل رواني به برقراري اين نوع ارتباط، اين زمينه­های بالقوه امکان فرورفتن در انحراف و برقراري روابط جنسي اباحه­گرانه را تسهيل و تشديد مي­کنند. درهرحال، مراد از زمینه‌های خیانت، همه آن عوامل و شرايط ذهني و عيني است که انگيزه و تمايل به برقراري روابط جنسي غیرمجاز را در افراد تحريک و تشديد مي­کند (کاوه،1396). گفتني است که زمینه‌ها و شرایط، هرچند به‌عنوان يک ويژگي محيطي و يک عامل تسهيل­کننده روابط، کم‌وبیش و به اشکال مختلف براي بسياري از افراد جامعه فراهم و مهياست، اما تنها برخي افراد به دلايل عمدتاً شخصي، از اين زمينه­ها در جهت برقراري ارتباط جنسي اباحه­گرانه و کام­جويي غیرمجاز بهره مي­گيرند. برخي عوامل زمينه­اي همچون ويژگي­هاي شخصيتي، تیپ‌های رواني، ويژگي­هاي موقعيتي، تربيت ديني و خرده­ مايه­هاي مذهبي، قوانين مدني، مکانيسم­هاي اجراي قوانين، کنترل­هاي محيطي و… در اين خصوص، چه به‌صورت ايجابي و چه سلبي نقش تعيين­کننده دارند (کار،1396).

ویژگی‌های شخصیتی: داشتن دفتر کار مستقل، موقعيت شغلي مناسب خود يا همسر، داشتن ثروت، اشتهای زیاد جنسی، زیبایی ظاهری، مهارت‌های ارتباطی و…، ازجمله سطوح عینی زمینه‌ساز در برقراری روابط جنسی اباحه­گرانه شمرده می‌شوند (شرف­الدین و صالحی زاده،1395).

ویژگی‌های شخصیتی را می‌توان به دو دسته رفتاری و ابزاری تقسیم نمود. مراد از ویژگی‌های رفتاری، توانایی‌های ویژه افراد در برقراري ارتباط اباحه­گرانه است. رفتارهايي همچون جلب‌توجه طرف مقابل، با بهره­گيري از مهارت­هاي کلامی، نفوذ به حوزه احساس و غلبه بر احساسات وي، ابراز احساسات به وي در جهت جذب و کشاندن وي به‌سوی خود و… .

ويژگي­هاي ابزاري مؤثر در برقراري ارتباط جنسي اباحه­گرانه نيز عبارت‌اند از: وضعيت مالي خوب، دارا بودن موقعيت اجتماعي، زیبایی‌اندام و ظاهر، شيک و باکلاس بودن، وجود مکان و محلی مناسب براي برقراري اين نوع ارتباط و… . (احمد­زاده،1390).

نقش عذاب وجدان و احساس گناه در ارتباط: افزون بر عوامل بيروني و اجتماعي که در هر جامعه وظیفه پاسداري از هنجارهاي اجتماعي را بر عهده دارند، برخي عوامل دروني بازدارنده­اي نيز در نظام­هاي آموزشي و تربيتي و از رهگذر فرايندهاي جامعه‌پذیری پیش‌بینی شده است که غالباً از آن‌ها تحت عنوان «کنترل‌های درونی»، یاد می‌شود. از مهم­ترین اين کنترل­ها که درنتیجه التزام آگاهانه و معتقدانه فرد به رعايت آموزه­هاي الزامي و ترجيحي دين يا در پرتو ايمان و عمل صالح حاصل مي­شود، تقواي الهي است. وجدان اخلاقی، نیز به‌عنوان یکی دیگر از منبهات و واعظان دروني انسان است که نسب به نيات و اعمال ناپسند، همچون خيانت از خود واکنش نشان مي­دهد. در موارد متعددي؛ زمينه­ها و شرايط محيطي براي سوق­يابي فرد به انحراف فراهم بوده و کنترل­هاي بيروني توان لازم براي مهار اراده طغيانگر او را ندارند؛ همين کنترل‌های دروني است که گاه در عين ضعف، می‌تواند با اعمال شوك­هاي رواني، او را از ارتکاب رفتار انحرافي باز دارد (کریمیان، کریمی و بهمنی،1394).

برخوردهای انتظامی و دولتی: به‌صورت معمول برخي نهادهاي اجتماعي در جامعه، مسئول و متکفل تعليم و تربيت، جامعه‌پذیری و دروني کردن باورها و ارزش‌های مورد اعتقاد جامعه در ساختار شخصيتي افراد جامعه مي­باشند. برخي از نهادها نيز وظیفه نظارت بر محيط و کنترل روندهاي اجرايي و نحوه پايبندي عملي مردم و سازمان­هاي مسئول به رعايت ارزش­ها و هنجارهاي اجتماعي را به عهده دارند. وظیفه اصلي اين نهادها، نظارت و مراقبت از محيط، تقويت و تشديد انگيزه در پايبندي به رعايت اين قواعد، کاهش هزينه و تمايل به نقض و انحراف و در صورت ارتکاب، برخورد قانوني و قاطع با تخلفات و ناقضان حدود است (میرمحمدصادقی،1396).

بااین‌وجود، ناکارآمدي عملي نظام‌های نظارتي و کنترلي رسمي، ضعف سياست­هاي اجرايي، عدم توجيه کافي در خصوص قوانين و فلسفه وجودي آن‌ها، ضعف سیستم­‌های نظارتي و کنترلي غيررسمي مثل امربه‌معروف و نهي از منکر و کاهش اعمال فشار فرهنگي و هنجاري، به­ويژه در شهرهاي بزرگ را می‌توان از عوامل زمینه‌ساز روابط فرا زناشویی دانست (میرمحمدصادقی،1396).

خرده مایه‌های دینی: فقدان يا ضعف اعتقاد و باور و انديشه ديني و عدم پايبندي عملي به رعايت ارزش­ها و احکام ديني، ازجمله اجتناب از خيانت جنسي است و بي­ترديد خرده مايه­هاي ديني، نقش مهمي در کنترل رفتارهاي اباحه­گرانه دارند.

قوانين حقوقي: در هر جامعه‌ای، نظام‌های حقوقي و قوانين مصوب و نيز ضمانت­ اجراهاي پیش‌بینی‌شده، نقش مهمي به‌صورت مستقيم و غیرمستقیم در هدايت کنش‌های متقابل، تعيين رفتارهاي مجرمانه و مهار نسبی تمایل به قانون­شکنی یا هنجارشکنی دارند. با توجه به اينکه غالب قوانين مدني کشور ما بر بناي شريعت اسلام، تدوين و تنظیم‌شده و ازنظر شرع روابط فرا زناشویی به‌شدت محکوم شده است، روشن است که ميزان التفات فرد به اين قوانين و جايگاه و ضمانت اجرايي آن‌ها، بالقوه نقش تعيين­کننده­اي در انگیزه یابی براي برقراري يا عدم برقراري روابط فرا زناشویی دارد.

ويژگي­هاي موقعيتي: ويژگي­هاي موقعيتي، يکي از زمينه­هاي اصلي و تأثيرگذار در نقطه آغازين برقراري روابط فرا زناشویی است که تقریباً در همه موارد موردمطالعه به چشم مي­خورد. حضور در محيط کار، یا ملاقات­های متعدد در مکان­هاي خاص جغرافيايي، زمينه­هاي ارتباط جنسي را فراهم مي­سازد. محيط کار نيز همچون محيط­هاي غیر کاری، نظير محيط­هاي ورزشي، محيط­هاي آموزشي، محيط­هاي تفريحي و… که امکان مجاورت جغرافيايي مستمر در آن‌ها وجود دارد، جزو ويژگي­هاي موقعيتي شمرده مي­شوند (مؤمنی­جاوید و شعاع­کاظمی،1395).