مقاله بررسی وضعیت کتابخانه های مدارس

بخشی از مقاله بررسی وضعیت کتابخانه های مدارس

2-1 مقدمه

ازمنابع مورد نیاز دانش آموزان کتابخانه های آموزشگاهی می باشد،چرا که در جامعه اطلاعاتی و عصر اطلاعات، دستیابی و نیل به سواد اطلاعاتی امری ضروری و حیاتی است. نیاز دانش آموزان برای دستیابی به منابع موثق و معتبر و کارآمد بر همگان مبرهن و آشکار است. پرورش قوه تفکر و خلاقیت نیز در نوجوانان تنها از طریق کلاس و انجام تکالیف یا موفقیت در امتحانات و آزمونها میسر نمی شود ، بلکه نیاز دارند که به عمق هر مسئله بیندیشندو این چیزی بیشتر از کتاب ودرس و مدرسه را می طلبد .در این راه کتابخانه ها در پرورش و رشد فردی ، اجتماعی ،علمی و فرهنگی کودکان و نوجوانان نقش و اهمیت بسیار دارند . وجود کتابخانه در هر مدرسه یک ضرورت است چرا که کتابخانه ها وسیله ای برای تقویت خواندن ، ترویج سواد و بالا رفتن فرهنگ محسوب می شوند در نگرش نظام یافته به آموزش و پرورش کتابخانه از جمله نیازهای اساسی است و در صورت حذف یا عملکرد ضعیف آن آموخته های دانش آموزان گسترش نمی یابد و منحصر به یادگیری های کتب درسی می شود .مقاله حاضر به منظور شناخت بهتر کتابخانه های آموزشگاهی ارائه شده است . که در آن به اهمیت مطالعه و نقش کتابخانه ها در این راه و منابع مورد نیاز کتابخانه در مدرسه، تاریخچه کتابخانه های مدارس و مشکلات موجود بر سر راه این کتابخانه ها با استفاده از تحقیقات پیشین محققان اشاره شده است ، باشد که تلنگری هرچند کوچک باشد که متولیان امر آموزش و پرورش را متوجه اهمیت کتابخانه های آموزشگاهی نماید .

تعریف کتابخانه

واژه کتابخانه ترکیبی اضافی است از دو کلمه ی عربی و فارسی کتاب+ خانه؛ کتاب واژه هی عربی به معنای نوشته یا چیزی مکتوب و خانه از ریشه ی پهلوی ” خان” به معنای فضا، مکان و اتاق است. یونانی ها به آن Bibliotheca و رومی ها libri می گفتند که از واژه liber به معنای کتاب مشتق شده بود. در ایران باستان از اصطلاح” دژنبشت” یا قلعه ی کتاب ها برای رساندن مفهوم کتابخانه استفاده می شد. در حوزه ی فرهنگ اسلامی و عربی از واژه هایی مثل بیت الحکمه، دارالحکمه، دارالعلم، خزانه الحکم، مخزن الکتب، دارالکتب استفاده می شود که دو واژه ی مکتبة و دارالکتب در حال حاضر مصطلح است.

برای ارائه تعریفی از کتابخانه باید آن را از نظر فیزیکی و کارکردی مدنظر قرار داد.

از نظر فیزیکی می توان تعاریف زیر را برای کتابخانه در نظر گرفت:

– کتابخانه مکانی است برای حفظ و نگهداری آثار مکتوب و غیر مکتوب که طی تاریخ تمدن بشر به وجود آمده است.

– کتابخانه مخزنی است برای حفظ مواد و منابع هنری، علمی، ادبی، اجتماعی و غیره که بر روی رسانه های مختلف ثبت و ضبط شده اند.

– کتابخانه مکانی است که انواع منابع و مواد در آن به صورت سازماندهی شده حفظ و نگهداری می شود.

– کتابخانه مکان فیزیکی است که انواع رسانه های مکتوب، دیداری و شنیداری و الکترونیکی در آن نگهداری می شود.

اما از نظر کارکردی و اجتماعی تعاریف زیر را می توان ارائه داد:

– کتابخانه نهادی است اجتماعی که سازوکار اصلی ذخیره سازی، حفاظت و اشاعه دانش و اطلاعات را فراهم می سازد.

– کتابخانه نهادی است زاده ی جامعه که در طول تاریخ تمدن در خدمت حفظ و نشر دانش بوده است.

– کتابخانه نهادی اجتماعی است که روح تمدن بشری را حفظ و نگهداری کرده است.

کتابخانه نهادی است که کارکردهای اصلی حرفه ی کتابداری یعنی جمع آوری، سازماندهی، اشاعه و مدیریت منابع اطلاعاتی در آن انجام می شود.

کتابخانه پلی است میان دانش مضبوط بشری بین نسل های گذشته، حال و آینده.

با تلفیق این تعاریف می توان کتابخانه را این اینگونه تعریف کرد: کتابخانه نهادی اجتماعی است که با ذخیره سازی، حفاظت و اشاعه ی پیشنه های مکتوب، دیداری و شنیداری و الکترونیکی با استفاده از خدمات کارکنان آموزش دیده در خدمت تعلیم و تربیت و توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، علمی و فرهنگی است.

2-2 كتابخانه‌هاي آموزشگاهي

كتابخانه آموزشگاهي واحدي خدماتي در مدارس ابتدايي،راهنمایی، و متوسطه است كه به‌منظور حمايت از برنامه‌هاي آموزشي ايجاد مي‌شود و بايد بتواند ازراه تأمين مواد، تسهيلات، وخدمات پاسخگوي نيازهاي آموزشي، اطلاعاتي، تحقيقاتي، فردي، واوقات فراغت دانش‌آموزان ومعلمان باشد. اين كتابخانه‌ها را با نام‌هايي نظير”مركزمنابع كتابخانه مدرسه” “مركز رسانه‌ها” ، “مركز مواد آموزشي”، يا “آزمايشگاه يادگيري” نيزمي‌خوانند.

2-3 تاريخچه

پيشينه كتابخانه‌هاي آموزشگاهي درغرب، به اواسط قرن نوزدهم يا اوايل قرن بيستم بازمي‌گردد و كشورهايي مانند كانادا،ژاپن،كشورهاي شمال اروپا،انگلستان، وايالات متحده پيشقدم بودند. گفته مي‌شود قديمي‌ترين كتابخانه آموزشگاهي در1578 درشروزبري انگلستان ايجاد شد. نخستين كتابخانه‌هاي آموزشگاهي با هدف فراهم كردن مواد كمك آموزشي براي پشتيباني ازآموزش رسمي، ترغيب كتابخواني، وكسب لذت ازمتون ادبي به‌وجود آمدند. اين كتابخانه‌ها اغلب به‌صورت منفرد به دانش‌آموزان علاقه‌مند خدمت مي‌كردند. درواقع، گسترش سازمان يافته كتابخانه‌هاي آموزشگاهي ازنيمه دوم قرن بيستم آغازشد. توسعه كتابخانه‌هاي آموزشگاهي درايالات متحده از اواخر قرن نوزدهم آغاز شد. در1895، كتابخانه‌هاي دبيرستاني رشد قابل توجهي داشتند.اما كتابخانه‌هاي دوره ابتدايي خيلي ديرترپديد آمدند و پس ازجنگ جهاني دوم توسعه يافتند. گسترش همه جانبه ونظام‌مند كتابخانه‌هاي آموزشگاهي دربسياري ازكشورها پس ازجنگ جهاني دوم رخ داد. در آسياوافريقا نيزكسب استقلال بسياري ازكشورها سبب گسترش آموزش شد وتوسعه كتابخانه‌هاي آموزشگاهي (در كشورهايي چون اردن، مالزي، نيجريه، و تانزانيا) يكي ازابعاد آن است.

تاریخچه کتابخانه های آموزشگاهی در ایران

کشور ما کشور کتاب است . تاریخ علمی ایران زمین ، با کتاب خوانان و کتاب نویسان بزرگش از بهترین الگوها برای حال و همیشه ی بشر است . ما میراث دار اندیشمندان و دانشمندان بی شماری هستیم که کتاب را و کتاب خوانی را در فرهنگ بشری ، نهادینه کرده است. تاریخ، سندی متقن و گواه معتبری بر شکوه علمی ایرانیان است وکیست که دراین مدعا تردید داشته باشد؟ کدام گواه ، بر صحت این مدعا از این گویا تر که هنوز قلب ایرانیان با یاد آوری خنجر جفایی که قوم وحشی مغول بر قلب کتاب هایمان فرود آورد و آتشی که از کمین کینه بر سر کتاب خانه هایمان فرو بارید جریحه دار می شود؟ بنابر آنچه که گفته شد

ایرانیان همیشه و از دیرباز به کتاب و کتابخانه اهمیت می داده اند ، از میان کتابخانه های مدارس می توان کتابخانه های مدارس صابونی و سعدیه نیشابور ، مسعود بیک بخارا تورانشاهی کرمان و کتابخانه نظامیه نیشابور را نام برد . بعد از ورود اسلام به ایران کتابخانه های زیادی در مدارس تأسیس شد که پس از حمله مغول از بین رفتند ، در زمان سلجوقیان پادشاهان این سلسله با جلب دانشمندان به تأسیس مجدد کتابخانه های مدارس همت گماردند ، ظهور چاپ در ایران (1606) موجب احیای کتابخانه های مدارس شد ، در دوره قاجار با فکر عباس میرزا و همت میرزا تقی خان امیر کبیر مدرسه وسپس کتابخانه دارالفنون تأسیس شد ، در زمان پهلوی به علت استیلای غرب و عقب ماندگی فرهنگی کشور به کتابخانه های مدارس اهمیتی داده نشد ، پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی کتابخانه های مدارس به عنوان زیر مجموعه ای از معاونت پرورشی وزارت آموزش وپرورش قرارگرفت ، و اداره این کتابخانه ها به مربیان پرورشی واگذار گردید .

2-4 اهداف

مأموريت اصلي كتابخانه آموزشگاهي پيشبرد اهداف آموزشي و پرورشي مدرسه است، بنابراين، حمايت ازبرنامه رسمي تحصيلي ورشد فردي واجتماعي دانش‌آموزان براي كتابخانه آموزشگاهي اهميت دارد. كتابخانه آموزشگاهي مواد يادگيري را دراشكال مختلف فراهم و دانش‌آموزان و كاركنان را به استفاده ازآن تشويق مي‌كند. نگهداري مواد، گسترش مهارت‌هاي اطلاعاتي، وتشويق به خواندن به قصد لذت بردن ازديگروظايف كتابخانه‌هاي آموزشگاهي است. آموزش استفاده‌كنندگان وتوسعه مهارت‌هاي اطلاع‌يابي درآنها ازعرصه‌هاي نوين مورد علاقه كتابخانه‌هاي آموزشگاهي است.

2-5 مطالعه و اهمیت کتاب و کتابخانه

در اهمیت مطالعه و ارزش مصاحبت با کتاب ، از تمام مشارب دینی واهل حکمت و دانش ، در طول تاریخ ، توصیه های ارزنده ای چه در آثار مکتوب و چه به صورت نقل های سینه به سینه به دست ما رسیده است. تا جایی که لذت مدامش خواندند ، لذتی که هیچ گاه حلاوتش زایل نمی شود. خواندن و حرکت از تاریک سرای نادانی به سمت بهشت دانایی ونیز مبارزه مداوم با جهالت و بی سوادی از جمله برجسته ترین توصیه های دینی و آموزه های گران قیمتی است که همواره به بشر گوشزد می شده است. و با اطمینان باید اعتراف کرد تمام سعادت بشر و تغییر مشی و منش زندگی پریشان بدوی وحرکت به سمت مدنیت و حیات اجتماعی اش مرهون آموزه هایی است که در قالب معتبری به نام «کتاب » چه کتابهای آسمانی و چه غیر آن ارمغان داده شده است.