دانلود مقاله سيری در زندگانی حكيم خيامی نيشابوری

مطالعات آثار و دست نوشته هاي به جاي مانده از انديشمندان ، نوايغ و مشاهير براي عموم مردم خصوصاً نسل آينده ساز ، جوانان فرهيخته و فرهنگ دوست امروز ايران ، ضروري است . زيرا بررسي آثار علمي ، ادبي ، فكري و تاريخي انديشمندان ميهن… پیشنهاد می کنیم ادامه این مطلب مفید و ارزشمند را در مقاله سيری در زندگانی حكيم خيامی نيشابوری دنبال نمایید. این فایل شامل 49 صفحه و در قالب word ارائه شده است.

مشخصات فایل سيری در زندگانی حكيم خيامی نيشابوری

عنوان: سيری در زندگانی حكيم خيامی نيشابوری
فرمت فایل : word (قابل ویرایش)
تعداد صفحات : 49
حجم فایل : 437 کیلوبایت

بخشی از  مقاله سيری در زندگانی حكيم خيامی نيشابوری را در ادامه مشاهده خواهید نمود.

مقدمه

مطالعات آثار و دست نوشته هاي به جاي مانده از انديشمندان ، نوايغ و مشاهير براي عموم مردم خصوصاً نسل آينده ساز ، جوانان فرهيخته و فرهنگ دوست امروز ايران ، ضروري است . زيرا بررسي آثار علمي ، ادبي ، فكري و تاريخي انديشمندان ميهن اسلامي موجب مي شود تا آنان بدانند نياكانشان از چه پيشينه تمدني درخشاني برخوردار بوده ، چگونه مي انديشيده ، چگونه مي زيستند و چگونه توانسته تمام فرهنگ ها بويژه تمدن دنياي غرب را چنانكه بزرگان آنها بارها اعتراف كرده اند . طي قرون پنجم تا نهم مديون خود سازند و در علوم و متون مختلف اعم از طب ، رياضي، فيزيك ، شيمي ، معماري و ادبيات پيشتاز همگان باشند .

اين گذشته تابناك و غرور آفرين در آينه كتيبه هاي سنگي و سفالينه ها و آثار نقش بستته بر لوحه ها و اسناد و نسخه هاي خطي نمايان و آشكار است . ليكن به رغم تلاش هاي گسترده اي كه براي معرفي اين آثار شده ، بايد كه اين ميراث گرانبها از دسترس و اطلاع نسل جوان امروز به دور مانده ، به طوري كه بسياري از جوانان اين مرز و بوم حتي اسامي برخي دانشمندان مشهور هم وطن خود را كه منشا تحول دانش بشري بوده اند ، نشنيده اند و آثار و كتايبهاي آنان را نمي شناسند .

خوشبختانه در عصر نظام شكوهمند اسلامي فرصتي پديد آمده است تا براي بازيابي هويت فرهنگي و احياي تمدن پرشكوه ، اسلامي و ملي تلاش هايي از سوي همه فرهنگ دوستان و فرهيفتگان كشور صورت پذيرد . بي شك مهمترين هدف همه دست اندركاران ، هويت دار كردن نسل امروز و ايجاد و ارتباط بين نسل ها ، بويژه با گذشته درخشان كشور است .

اميد است نسل جوان كشور با مطالعه اين آثار كه متناسب با فهم و اطلاعات آنان است، با شناخت بيشتر از گذشته پرافتخار خود به سوي آينده اي روشن تر گام بردارند .

1- زيستواره علمي و كارنامه درخشان خيامي

غياث الدين ، ابوالفتح عمر ابن ابراهيم خيامي نيشابوري ، از بزرگترين رياضيدانان و انديشمندان اسلامي ، نيمه دوم قرن پنجم و ربع اول قرن ششم است  ؛ عمر نام خاص اوست و ( غياث الدين ) عنواني افتخاري است كه بعدها در زندگي دريافت نمود . لقب ( خيامي ) نشان مي دهد كه پدر يا ساير بستگان وي ، پيشينه خيمه دوزي داشته اند .  وي در خانواده اي نيشابوري به دنيا آمد و در همان جا نيز تعليم و تربيت يافت .

2- ايران در روزگار حكيم نيشابوري

خيام اندك زماني پس از اينكه خراسان ، توسط سلجوقيان اشغال شد ، به دنيا آمد . سلجوقيان ، خوارزم ، ايران و آذربايحان را نيز تاراج كردند . آنها امپراتوري بزرگ متزلزلي را بنا نهادند . اين دولت را « ابوطالب طغرل يك ) بنياد نهاد و در سال 590 قمري به فرمان خليفه عباسي و به دست خوارزمشاهيان انقراض يافت . در آغاز عصر خيامي ، اروپاي غربي در نيمه دوم قرن يازدهم و نيمه اول قرن دوازدهم ميلادي ، در تعصب جنگ هاي صليبي مي سوخت . اين امر باعث بحران و ايجاد وحشت ميان مردم شده بود . فرقه هاي مختلف سني و شيعه ، اشعري و نعتزلي ، سرگرم بحث ها و مجادلات اصولي ، فقهي و كلامي بودند ، به طوري كه در گوشه و كنار نواحي و حدود وسيع سلطنت سلجوقيان ، جوامع درس و بحث ديني و مجالس مناظره و مناقصه زياد شد .

خيام در همان شهر نيشابور تعليم و تربيت يافته و بزرگ شده است . داستان معروف
( سه يار دبستاني ) يعني داستان رفاقت حسن صباح ، خواجه نظام الملك طوسي و خيامي نيشابوري ، افسانه اي خودساخته و بي اساس است .  در آن روزگار خراسان بزرگ و شهر هاي معتبر آن چون نيشابور ، كانون علم و ادب بوده است . خيامي در حوزه درس ( امام موفق نيشابوري ) حاضر مي شده است . اما او در يكي از رساله هايش خود را پيرو ( شيخ الرئيس ) حسين بن عبدالله سينا مي خواند . چون خيامي هم عصر آن حكيم نبوده اين گفته را بايد حمل بر آن كرد كه وي خود را شارگزد معنوي و از پيروان مكتب تفكر ابن سينا مي دانسته است . او با بيشتر د انشمندان زمان خود ، مراوده ، ملاقات و مباحثه داشته است . محسوس ترين خصوصيتي كه از تاريخ زندگي خيامي ، به نظر مي آيد ، احترام و تكريم تمام كساني است كه از وي به مناسبتي ياد كرده اند و او را به بزرگي ستوده اند و عنوان همايي از قبيل « حجت الحق، اما ، رستور ، فيلسوف و سيد الحكماء المشرق و مغرب » به وي داده اند . آوازة علمي خيامي سبب شد كه به دربار سلجوقيان راه يابد . امير سلجوقي عموماً و خصوصاً سلطان ملك شاه ، خيامي را محترم مي داشته اند و او را هم مرتبه ندماي خويش مي دانسته اند .

سرنوشت دانش پژوهان در آن زمان غالباً تيره و تار بود ، مگر آن كه ثروتي مي داشتند . آنها ، تنها در صورتي مي توانسته كه تحقيقات و مطالعات منظمي داشته باشند كه به دربار پادشاهان مقتدر يا نجيب زادگان وابسته مي شدند . در اين شرايط كارسان به ميل صاحب منصبان ، درباريان و سرنوشت جنگ ها بستگي داشت . با اين حال ، خيامي توانست در اين شرايط نامساعد رساله مشكلات الحساب ، رساله اي بدون عنوان در جبر [ بعد ها موسوم به رساله در تحليل يك مسئله ] و رساله اي در آموزه موسيقي القول علي جناس التي بالاربعه را به رشته تحرير در آورد .

نگاهي به فهرست كارهاي علمي خيامي ما را به مقام او آگاه مي سازد . او در تاليف كتاب ها و رساله هاي خويش ، جر به ضرورت اقدام نمي كرده است . خيامي در سال 467 قمري به همراه عده اي ديگر رياضيدانان و اخترشناسان نامدار به دعوت سلطان ملك شاه سلجوقي به اصفهان مي رود . او تقريباً هجده سال كه احتمالاً اين مدت ، آرام ترين دوران زندگي اشن بوده ، در اصفهان اقامت داشته است . از جمله فعاليت هاي ضمني او در اين مدت ، اتمام شرح خودش در آموزه خطوط موازي اقليدس و آموزه نسبت ها در سال 470 قمري به نام شرح ما اشكان من مصادرات كتاب اقليدس است . اين اثر به همراه كتب « الرساله في البراهين علي مسائل الجبر و المقابله » از جمله مهمترين كارهاي علمي اوست . او در طول اين سال ها ، در موضوع هاي فلسفي هم آثاري نوشته است . در سال 485 قمري اقبال از خيامي روي مي گرداند زيرا در آن زمان ملك شاه فوت كرده و وزيرش نظام الملك نيز به قتل مي رسد . پس از مرگ شاه ، خيامي مورد بي مهري قرار گرفته و در زمان سلطان سنجر ، در سال 482 قمري ، اصفهان را ترك مي كند . روزگاري نيز در مرور زندگي مي كند . چايي كه احتمالاً خيامي ، ميزان الحمكه و في القسطاس المستقيم را با همكاري خواجه عبد الرحمن خازني مروزي ، نوشته است .

در سال 506 قمري نظامي عروضي سمرقندي ( نويسنده كتاب چهار مقاله ) ، در شهر بلغ  با عمر خيامي و امام ابوالمضفر اسفراري ملاقات كرده و حكيم خيامي به او گفته است ( من در موضوعي باشد كه بهاي ، شمال بر من گل افشان كند ) . در زمستان 508 قمري ، كه حكيم خيامي در شهر مرو بوده است ، از طرف سلطان محمد احضار مي شود تا وضع هوا را پيشگويي كتد . سلطان قمر اين حكيم را به حكم قدرتي كه در پيش اين رويدادهاي جوي داشت نيكو شناخت و در اكرامش كوشيد . گروهي از فيلسوفان و دانشمندان برجسته ايران و اسلام ، از جمله محمد ايلاقي ، نظامي عروضي سمرقندي و عبدالله ابن محمد ميانجي از دانش آموختگان مكتب ايشانند و اين همه دلالت بر آن دارد كه حكيم خيامي بزرگترين دانشمند عصر خود بوده و به حق شهرت و آوازه نيكو يافته است . بعد از اين نشاني از آن مرد بزرگ نيست ، تا آنكه در روز آدينه 11 محرم الحرام 526 قمري ، بعد از مطالعه كتاب الهيات الشفاء اثر شيخ الرئيس ابو علي سينا و پس از انجام فريضه نماز ، در شهر نيشابور ، جان به جان آفرين تسليم كرد . آرامگاهش ، امروزه در چند كيلومتري شرق نيشابور واقع شده است .

3- حكيم خيامي نيشابوري از نگاه ديگران

دانشمندان فقيد ، جورج سارتن ؛ كه در اثر نفيس خود مقدمه بر تاريخ علم ، هر دورة پنجاه ساله از تاريخ علم را به افتخار يكي از بزرگترين دانشوران آن دوران نامگذاري كرده ،‌نيمه دوم سدة يازدهم ميلادي را « عصر خيامي » ناميده است . او معتقد است : « بر طبق تحقيقات و نظر محققان ، خيامي خاصه در علم جبر ، يكي از بزرگترين رياضيدانان قرون وسطي است . اين راي ناشي از اين است كه در تاريخ رياضيات ، حكيم خيامي اولين كسي است كه به تحقيق منظم علمي در معادلات درجه هاي اول ، دوم و سوم پرداخته و طبقه بندي تحسين آوري از معادلات آورده است . در حل تمام صورت هاي معادلات درجه سوم ، با روش علمي تحقيق كرده و به حل [ در اغلب موارد ناقص ] هندسي آنها توفق يافته است . رساله او در دانش جبر ، معرف يك فكر علمي مي باشد و اين رساله يكي از برجسته ترين آثار قرون وسطايي و احتمالاً برجسته ترين ، آنها در اين علم است » . نظامي عروضي سمرقندي درباره اعتقاد حكيم خيامي به احكام نجوم نوشته است : اگر چه حكم حجت الحق عمر بديدم ، اما نديدم و نشينيدم كه در احكام نجوم اعتقادي داشت . » علي دشتي در كتاب دمي با خيام
مي نويسد : ابوالحسن بيهقي ، حكيم خيامي را « مسلط بر تمام اجزاي حمكت و رياضيات و معقولات » گفته است .  زمخشري ، دانشمند معروف لغت و تفسير ، او را « حكيم جهاني و فيلسوف گيتي » نام برده است .

4- آثار رياضي حكيم خيامي

1- الرساله في البراهين علي مسائل علم الجبر و المقابله .

عمده ترين اثر رياضي خيامي ، كتاب جبر و مقابله اوست . از اين رساله ، هفت نسخه خطي شناخته شده است . متن عربي و ترجمه فارسي اين كتاب همراه نسخه خطي شناخته شده است . متن عربي و ترجمه فارسي اين كتاب همراه شرح و حواشي عالمانه ، به همت روان شاد دكتر غلامحسين مصاحب به نام حكيم عمر خيام بعنوان عالم جبر تاكنون سه مرتبه با ويرايش جديد در سال هاي 1317 ، 1339 و 1379 خورشيدي چاپ و انتشار يافته است .

2- رساله في قسمه ربع دايره / رساله در تحليل يك مسئله .

اين رساله را خيامي ،‌پيش از رساله جبر و مقابله خود نوشته است . موضوع آن تحليل يك مسئله هندسي به معادله درجه سوم و حل آن به وسيله قطوع مخروطي است . در امرداد ماه سال 1310 خورشيدي ، زنده ياد عباس اقبال آشتياني ، ضمن مقاله ايي با عنوان « راجع به احوال حكيم عمر خيام نيشابوري » در شماره هشت دوره اول ماهنامه شرق نوشت : « غير از تاليفاتي كه از خيام در دست است و يا مورخين از او نقل كرده اند ، نگارنده رساله اي از او دارم به عربي در پنج ورق به خط نسخ ريز ، در حل يك مسئله جبري به وسيله قطوع مخروطي ، در جواب كسي كه آن را از حكيم سوال كرده و عنوان آن اين است : هذه رساله لابي الفتح عمر ابن ابراهيم الخيامي . دكتر غلامحسين مصاحب ، با اجازه عباس اقبال آشتياني آن رساله را براي خو استنساخ كرد. پس از درگذشت اقبال ، مجموعه ايي كه رساله ياد شده ضمن آن بود . به كتابخانه مركزي دانشگاه تهران انتقال يافت . به سال 1339 خورشيدي ، دكتر مصاحب اين رساله را با عنوان رساله در تحليل يك مسئله همراه با ترجمه فارسي آن ، در ضمن كتاب حكيم عمر خيام به عنوان عالم جبر در تهران منتشر كرد و عكس نسخه خطي را كه در كتابخانه مركزي دانشگاه تهران نگهداري مي شود ، ضميمه نمود . به سال 1961 ميلادي ترجمه انگليسي اين رساله با عنوان A Paper of  Omar  Khayyam به اهتمام علي رضا امير معز در صفحه هاي 327-323 شماره 4 ، دوره بيست و ششم مجله Scripta Mathematica  منتشر شد . به سال 1981 ميلادي ، رشدي راشد و احمد جبار ، همين رساله را ضمن مجموعه رسائل الخيام الجبريه از روي نشري كه پيشتر دكتر مصاحب كرده بود ، به همراه ترجمه گونه اي به فرانسه ، از سوي دانشگاه حلب ( سوريه ) به عنوان سومين نشر از سلسله « مصادر و دراسات في التاريخ الارياضيات العربيه » انتشار دادند. خيامي در اين رساله وعده مي دهد كه اگر فراغتي يابد، كتابي در حل و بيان انواع معادلات بنويسيد . بدين ترتيب چنان مي نمايد كه تدوين رساله جبر و مقابله در انجام قولي است كه در اين رساله داده شده و به تبع آن، تدوين رساله جبر و مقابله بعد از سامان يافتن رساله حاضر بوده است .

3- رساله في شرح ما اشكل من مصادرات اقليدس

اين دومين اثر رياضي خيامي است كه بخصوص از جهت تاريخ رياضيات اهميت دارد. اين رساله ، درباره اصل موضوع معروف اقليدس مربوط به خطوط متوازي و مباحث مربوز به نسبت و تناسب است . يك نسخه خطي از اين رساله در كتابخانه ملي پاريس به شماره 4/4946 . Ar و نسخه ديگر در لندن به شماره 8/199 . Or موجود است .

متن عربي اين رساله در 1314 خورشيدي با يك مقدمه به زبان فارسي ( در 19 صفحه) و يك مقدمه عربي ( در 5 صفحه ) توسط دكتر تقي اراني در تهران چاپ شده است . به سال 1346 يك بار ديگر نيز همين رساله با متن عربي و ترجمه فارسي تحت عنوان خيامي نامه به همت مرحوم جلال الدين همايي انتشار يافت .

از نظر اهميتي كه اين رساله از ديد تاريخ رضيات دارد ، در بيشتر كتاب ها و كجلات مربوط به تاريخ رياضيات كمابيش درباره محتويات آن بحث شده است .

4- مشكلات الحساب

در فهرست ابتداي نسخه دستنوشت شماره 967 قديم و شماره 199 جديد كتابخانه شهر ليدن Leiden هلند ، نام اين كتاب آمده است . اما متاسفانه مشكلات الحساب در جزو آن مجموعه نيست و تاكنون هم نشانه اي از وجود اين كتاب به دست نيامده است .

5- رساله در صحت طرق هندي براي استخراج جذر و كعب

نام اين رساله نيز در فهرست نسخ فارسي و عربي كتابخانه مشرق بنكيپور ( كلكته 1908 ميلادي ) به نام حكيم خيام مذكور است ولي تاكنون نسخه اي از آن بدست نيامده است .

تحليل علمي محتواي جبري رساله حكيم خيامي

1- مقدمه كتاب جبر و مقابله

… مقدمه روزگاري زندگي مي كنيم كه از اهل دانش عده كمي با هزاران محنت ، باقيمانده اند كه در صدد آن هستند كه غفلت هاي زمان ها ، حق را جامعه باطل
مي پوشانند و از حد ريا و تظاهر به دانش ، قدمي فراتر نمي گذارند ، و آنچه را كه مي دانند جز در راه خواست هاي تن خود عرضه نمي دارند ، و اگر ببينند كه كسي جهد در جستن حق و عرضه داشتن راستي و ترك باطل و خودنمايي و خدمه دارد ، او را خوار مي شمرند و تمسخر مي كنند ؛ و در حال خدا يار و پناه همگان است و در همه حال توكل بر اوست . …

به ياري خدا و توفيق وي گويم كه جبر و مقابله فني است . علمي ، كه موضوع آن عدد مطلق و مقادير قابل سنجش است از آن جهت كه اگر چه خود مجهول هستند ولي مربوط به چيرهايي هستند كه معلومند و مجهول جز آن نيست و از بررسي رابطه بين مجهولات و معلومات ، مي توان مجهولات را يافت . مطلوب علم جبر ، عوارض است كه به موضوع آن ، ملحق مي شود و تماميت آن آگاهي از روش هاي تعليمي است كه به وسيله آنها استخراج مجهولات عددي يا هندسي مفهوم مي شوند . مقادير ، كميت هاي متصل است و بر چهار نوهند : خط ، سطح ، جسم [حجم] ، و زمان .

در صورت تمایل شما می توانید مقاله سيری در زندگانی حكيم خيامی نيشابوری را به قیمت 20900 تومان از سایت فراپروژه دانلود نمایید. اگر در هر کدام از مراحل خرید یا دانلود با سوال یا ابهامی مواجه شدید می توانید از طریق آدرس contact-us@faraproje.ir و یا ارسال پیامک به شماره: 09382333070 با ما در تماس باشید. با اطمینان از وب سایت فراپروژه خرید کنید، زیرا پشتیبانی سایت همیشه همراه شماست.